विवाहपञ्चमी नजिकिँदै, मङ्गलधुनले मिथिला गुञ्जायमान

विवाहपञ्चमी नजिकिँदै गर्दा मिथिला क्षेत्रमा जताततै मङ्गलधुन गुञ्जदो छ । रामजानकी विवाह महोत्सव पनि भनिने मङ्सिर शुक्ल पञ्चमी नजिकिँदै गर्दा मिथिलामा पर्वको उल्लास छाएको हो । महोत्तरीसहितका प्राचीन मिथिला क्षेत्रमा पर्ने हालको प्रदेश नं २ का सबैजसो मठमन्दिरमा अहिले सीताराम नाम सङ्किर्तन र मैथिल परम्पराका विवाह विधिका गीत गुञ्जेका हुन् ।

त्रेता युगमा मिथिला (विदेह) राज्यका राजा विदेहराज शिरध्वज जनककी छोरी सीता (जानकी) को विवाह अयोध्याका राजा दशरथका पुत्र श्रीरामसँग भएको सम्झनामा मिथिलामा सप्ताहव्यापी रामजानकी विवाह महोत्सव मनाइँदै आइएको छ । हिन्दू परम्परामा श्रीराम मर्यादा पुरुषोत्तम र सीता आदर्श नारीका पूज्य छन् । सीता देवी लक्ष्मी र श्रीराम भगवान विष्णुका अवतार मानिने हिन्दू परम्पराले विवाहपञ्चमी मिथिलामा सांस्कृतिक पर्वका रुपमा मनाइने परम्परा बसेको हो । विवाहपञ्चमी पर्वमा श्रीराम जनकपुर आइपुगे देखिका विधि सम्झना गरिन्छन् ।

साप्ताहिक महोत्सवका रुपमा मनाइने यो पर्वमा पहिलो दिन श्रीराम जनकपुर आइपुग्दा फूलबारीमा अचानक सीतासँग जम्काभेट भएको प्रसङ्गलाई फूलबारी लिलाका रुपमा चर्चा गरिन्छ । यो विधि पूरा गर्न जानकी रुपा फूलबारीमा सहेलीसाथ आउने र श्रीराम डुल्दै सो ठाउँ पुग्दा दुबैका नजर जुधेका र एकअर्काप्रति आकर्षित भएका रामायण कथाको नाटकीय वर्णन गरिन्छ । त्यसैगरी क्रमशः शिव धनुष भङ्ग, स्वयम्वर, मटकोर (विवाहका लागि बनेको वेदिमा गरिने विधि), तिलकोत्सव, शुभविवाह र रामकलेवासहितका विधि सम्पन्न गरिन्छन् ।

तिलकोत्सवको विधिमा जनकपुरधामस्थित जानकी मन्दिरका महन्थ वस्त्र आभूषण र मिष्टान्न परिकार लिएर त्यहीकै राम मन्दिर गई दुलहा रामलाई वरण गर्ने (वरणी) र सम्धीसँग वैवाहिक समारोहका विधि सम्पन्न गर्ने तालिकाबारे छलफल गर्छन् । यस विधिमा राम मन्दिरका महन्थ राजा दशरथ र जानकी मन्दिरका महन्थ राजा जनकको भूमिकामा देखिने परम्परा छ । त्यसैगरी रामकलेवा विधिमा विवाह सम्पन्न भएपछि जन्तीलाई भोजन गराएर वस्त्र आभूषणसहित विदा गर्ने परम्परा छ ।

मिथिलामा वैवाहिक समारोहमा सम्धी/सम्धी र जन्ती एवं घरबेटी (दुलहीपक्ष) बीच हुने हासपरिहासको विधिले महोत्सवलाई उल्लासमय र मनोरञ्जक बनाउने गरेको मिथिला क्षेत्रका प्रसिद्ध साहित्यकार डा राजेन्द्रप्रसाद विमल बताउनुहुन्छ । रामजानकी विवाहमा महोत्तरीको मटिहानीस्थित लक्ष्मीसागर (तलाउ) बाट वेदी बनाउने माटो खनिएको विश्वास गरिन्छ । यो विश्वासले अहिले पनि वेदी बनाउन मटिहानीको माटो खनिन्छ । पर्वको मुख्य दिन पञ्चमी तिथिमा विवाह सम्पन्न हुने दिन मठमन्दिरमा विशेष पूजाआराधना आयोजन गरिन्छन् । विवाहमा सरिक हुन अयोध्याबाट आउने जन्ती महोत्तरीको मटिहानी हुँदै नेपाल प्रवेश गर्ने हुँदा जन्तीका स्वागतका लागि यहाँ एक साता पहिलेदेखि नै तयारी थालिएको छ ।

महोत्सवसन्दर्भलाई ख्याल गरिदै अहिले मटिहानीका मठ मन्दिर सिङ् गारिएका छन् । रामजानकी विवाह महोत्सव सप्ताहव्यापी मनाउन जनकपुरमा बृहत्तर जनकपुर क्षेत्र विकास परिषद् (कोष), जानकी मन्दिर र राम मन्दिरले विभिन्न कार्यक्रम आयोजन गर्दै आएका छन् । मुलुकका अन्य ठाउँमा विवाहपञ्चमीका दिन नयाँ जोडीलाई विवाह गर्न लग्न हेर्न नपर्ने मान्यता भए पनि मिथिलामा भने यस दिन छोरीको विवाह गर्न अभिभावक हच्किन्छन् । सीताले विवाहपछि दुःख पाएकी रामायणको वर्णनले मिथिलामा यो संसय देखिएको यहाँका वुद्धिजीवीको भनाइ छ ।रासस

Please follow us for more news and information.